Een tuin van de toekomst is beter bestand tegen hevige buien en lange perioden van droogte. Wat kun je allemaal doen om je tuin hierop voor te bereiden?
Na het mooie weer van de afgelopen dagen, ben je het misschien alweer bijna vergeten, maar februari 2020 was de natste februari sinds het begin van de metingen. Ook de komende jaren zal het door klimaatverandering niet alleen warmer worden, we krijgen ook te maken met zowel hevige buien als perioden van droogte. Bij regen raken riolen overbelast en lopen straten en soms zelfs huizen onder water. De meeste planten kunnen wel tegen wat meer of minder buien, maar bij aanhoudende droogte zullen vooral bomen het moeilijk krijgen. En juist die bomen zorgen voor het vasthouden van water in de bodem en verkoeling wanneer het heet is.
Het is dus van belang dat we ons voorbereiden op wisselende hoeveelheden water in onze omgeving. Gelukkig kunnen we een belangrijke bijdrage leveren met onze tuinen, (gevel)tuintjes en balkons. En dit heeft ook nog eens zin, want vooral in steden is een groot deel van het oppervlak in particulier bezit.
Maatregelen
Momenteel gaat veel regenwater rechtstreeks het riool in. Dat is zonde, want zo komt het niet terecht bij bomen en planten die het nodig hebben en vervolgens bewaterd moeten worden met schoon kraanwater. Daarnaast blijken rioolzuiveringsinstallaties helemaal niet zo goed te werken als ze teveel relatief schoon regenwater te verwerken krijgen. We kunnen er dus beter voor zorgen dat het regenwater beter benut wordt in plaats van het zo snel mogelijk af te voeren.
Je denkt vast al aan een regenton, maar er zijn nog veel meer en vaak effectievere manieren om water op te vangen en vast te houden.
Opslaan in de bodem
Om zoveel mogelijk water in de tuin zelf op te vangen, is het van belang om zo min mogelijk bestrating te hebben. Vooral grote tegels met weinig voegen laten nauwelijks water door. Als je toch wil bestraten, gebruik dan kleinere tegels met brede voegen of waterdoorlatende tegels, grind of roosters.
Bij minder bestrating heb je meteen meer plek voor meer beplanting. Planten zorgen ervoor dat het vocht beter vastgehouden wordt. Gras doet dit in mindere mate dan vaste planten en struiken. Bomen hebben het grootste effect. Bijkomend voordeel van beplanting is dat het eveneens bijdraagt aan biodiversiteit en verkoeling. Vooral in een dichtbebouwde stad zijn die effecten goed merkbaar.
Een geveltuintje of sedumdak (groen dak) kan ook bijdragen aan de opname van regenwater, en zorgen voor meer verkoeling en biodiversiteit.
Opslaan in een reservoir
De regenton is een soort reservoir waar we tijdelijk regenwater in opslaan om later te gebruiken in de tuin of voor de kamerplanten. Een grotere variant met meer capaciteit is een zogenaamde regenschutting, een regenton in de vorm van een muurtje.
Ook een vijver kan dienen om overtollige regen op te vangen. Als je een grotere tuin hebt, kun je een kuil of geul graven die meestal droog staat, maar bij hevige regen vol kan lopen. Dit noemen we een wadi.
Infiltratiekratten en grindkoffers graaf je in onder de grond. Hier kan regenwater inlopen wat dan langzaamaan in de bodem kan infiltreren. Kratten kunnen wel honderden liters verwerken op een relatief kleine oppervlakte en bevinden zich uit het zicht. Hierbij is het belangrijk dat het water uiteindelijk daadwerkelijk in de omliggende grond kan infiltreren. Bij zandgronden gaat dit een stuk sneller dan in een bodem van klei of veen.
Een infiltratiekolk is een soort extra dikke regenpijp met gaatjes die je verticaal ingraaft in de tuin. Deze werkt via hetzelfde principe als een infiltratiekrat en heeft al extra voordeel dat je hem bijvoorbeeld door een dunne, ondiepe kleilaag heen kan boren, zodat het water onder die laag kan infiltreren.
Water vasthouden
De maatregelen om wateroverlast aan te pakken, helpen vaak ook tegen droogte. Zo kunnen we het water uit de regenton op een later moment gebruiken en zorgen infiltratiekratten en wadi’s ervoor dat de bodem langer vochtig blijft.
Beplanting is niet het meest effectief om regenwater te verwerken, maar helpt wel flink om het water vast te houden en dus om droogte te voorkomen. Dit effect kun je nog vergroten door de bodem tussen de planten te bedekken met bladeren, houtsnippers of snoeiafval. Hoe meer organisch materiaal je in de bodem hebt, hoe meer vocht het kan vasthouden. Bovendien helpt bedekking van de bodem tegen verdamping door de zon.
Regenpijp loskoppelen
Je zou tenslotte kunnen overwegen om je regenpijp los te koppelen en het water je tuin in te leiden, zodat het riool nog meer ontlast wordt. In sommige gemeentes wordt het al verboden om je regenwater op het riool te lozen en moet je zelf zorgen dat het water ergens terecht kan. Op klei- en veenbodems zal dit minder goed haalbaar zijn dan op een zandgrond, maar het geeft wel aan hoe groot het probleem is voor onze waterschappen. Bereid je tuin overigens wel eerst goed voor en reken uit hoeveel capaciteit je tuin heeft, voordat je overgaat tot loskoppelen.
Hoeveel water kan jouw tuin aan?
Ja, rekenen! Want hoeveel regen valt er eigenlijk op je dak en in je tuin? En hoeveel water kun je dan verwerken met al die mogelijke maatregelen? Jesper Linderhof maakte voor gemeente Utrecht een tool waarmee je precies dit kunt uitrekenen en deze mag ik met jullie delen.
We gaan er bij de berekeningen vanuit dat je tuin een fikse bui moet kunnen verwerken: 40 mm in een uur. Zulke buien komen momenteel slechts eens per 25 jaar voor, maar kunnen we in de toekomst zeker vaker verwachten. Een echte tuin van de toekomst is hier dus op voorbereid.
Gegevens verzamelen
Allereerst hebben we gegevens nodig van je dak en tuin. Hoeveel vierkante meter is (de benedenverdieping van) je woning? Wat is de helling van het dak? En hoe groot is je voor- en/of achtertuin? Als je dit niet weet, kun je op Planviewer.nl de oppervlakte van je pand en perceel vinden. Door het aantal vierkante meters van je pand af te trekken van het totale perceel, weet je hoeveel tuin je hebt.
Om te kunnen bepalen welke maatregelen je kunt nemen, is het belangrijk te weten op wat voor bodem je zit en hoe diep het grondwater zich bevindt. In het Actueel Hoogtebestand Nederland kun je vinden hoe hoog jouw tuin boven Normaal Amsterdams Peil (NAP; het gemiddelde vloedniveau van het Amsterdamse IJ) ligt. Het maaiveld is – soms letterlijk – de hoogte waarop je je gazonnetje maait of je terras ligt ten opzichte van het NAP. De grondwaterstand – eveneens ten opzichte van het NAP – in jouw buurt kun je opzoeken of navragen bij je gemeente. Met het verschil tussen het maaiveld en de grondwaterstand kun je berekenen hoe diep het grondwater onder je tuin zit. Via het Dinoloket kun je tenslotte zien op wat voor bodem je zit door de ondergrondgegevens op te zoeken van het dichtstbijzijnde boormonster.
Invullen
De tool kun je hier downloaden. Vul alleen gele velden in. Als je eerst de oppervlaktes invult in de tool, zie je precies hoeveel regen je zou moeten verwerken als het in één uur 40 mm regent. Daarna kun je bij de maatregelen kijken wat er al aan aanwezig is en wat je eventueel zou willen toevoegen. Door hier wat mee te spelen, kun je proberen of het je lukt om de volledige hoeveelheid water op te vangen.
Ik heb de tool zelf natuurlijk ook even ingevuld. Ons pand is ongeveer 53 m2, de voortuin 5 m2, de achtertuin 76 m2 en de dakhelling schat ik op 30 graden. Bij zo’n bui zouden we in de voortuin een ruim 1 m3 water moeten verwerken en 4 m3 in de achtertuin.
In de voortuin is 4 m2 begroeid, in de achtertuin is ongeveer 61 m2 beplant of klaar om beplant en ingezaaid te worden. Verder heb ik net een klein vijvertje aangelegd van ongeveer 1 m2 en de regenton is besteld, dus die vul ik ook alvast in. Klinkt best goed toch? Helaas vangen we met deze maatregelen in de voortuin vrijwel geen water op en blijft ook de achtertuin beperkt tot iets meer dan 0,5 m3. Dat schiet niet echt op.
Volgens het Dinoloket zitten we op een bodem van 60 cm zand en daaronder minstens anderhalve meter zware klei. Geen verrassing, want afgelopen winter bleef het water eindeloos lang staan in kuilen die waren achtergebleven na de eerste aanpassingen aan onze tuin. Tijdens latere graafwerkzaamheden kwamen we de klei al op 40-50 cm hoogstpersoonlijk tegen. Het bovengelegen zand bestaat in ons geval deels uit tuinaarde en deels uit wit zand dat gebruikt was onder het terras. De grondwaterstand is zo’n één tot anderhalve meter onder het maaiveld en zit dus ergens middenin de klei.
Gelukkig hebben de bestaande planten blijkbaar genoeg aan die laag tuinaarde, maar het aanbrengen grindkoffers, infiltratiekratten of infiltratiekolken heeft vanwege die ondoorlaatbare kleilaag vrijwel geen zin. Jammer, want het valt me op dat vooral zo’n infiltratiekolk behoorlijk effectief lijkt. Als we nu de regenpijp loskoppelen, wordt de hele bodem boven de klei in feite één groot infiltratiezwembad, dus dat moeten we maar niet doen.
Andere opties vallen nog niet mee. We zouden maar liefst 10 regenschuttingen nodig hebben of de helft van de tuin ombouwen tot een vijver. Door een deel van de tuin de verlagen, zouden we redelijk veel water op kunnen vangen, maar dat zou voor ons waarschijnlijk betekenen dat de tuin vrijwel de hele winter voor een groot deel blank zou staan. Zo ver gaat mijn liefde voor wilde tuinen nou ook weer niet.
De beste oplossing voor onze situatie lijkt om het hele dak vol te leggen met sedum, een groen dak maken dus. In Utrecht zijn er zelfs subsidies voor, maar desondanks moeten we daar eerst wel even voor sparen. Het lijkt me ideaal om bij een toekomstige vervanging van het dak het meteen te isoleren en vergroenen; drie vliegen in één klap. Hiermee zouden we ongeveer de helft van zo’n forse bui aan moeten kunnen en dat is helemaal zo slecht nog niet voor een huisje op de klei.
Is jouw tuin al voorbereid op wateroverlast?
Leuk stuk Linda. Goed dat je schrijft over klimaatadaptatie in het stedelijk gebied. Juist in de stad is het extra hard nodig om de hitte te mitigeren.
Een tip voor een tuin van jouw formaat (tussen de 50 en 100 m2): plaats een leifruitboom naast je huis of schuurtje.
Daarmee plaats je een watervreter (fruitboom) direct naast een oppervlak waar veel water terechtkomt. De meeste huizen hebben namelijk tegels op het grensgebied van tuin en huis. Als je daar een klein stukje onttegelt, kun je hier de leiboom plaatsen.
In de volgroeide vorm is de boom is een vorm van isolatie voor je huis, o.a. vanwege de schaduw en condensatie van de plant, en tegelijk heb je in het voorjaar een mooie bloesem en in het najaar een fruitmand vol.
Groeten Lennart
Ha Lennart! Naast het huis of een schuurtje komt niet meer water terecht dan in de rest van de tuin toch? Niet zolang je de regenpijp niet afkoppelt tenminste. Het is wel zo dat er vaak helemaal niets staat in de buurt van het huis. Wij hebben juist niet een strook tegels weggehaald bij het huis, maar alleen een strook laten liggen en de rest van de tegels weggehaald. Ons huis heeft aan weerszijden veel glas, dus dan zijn bomen daar niet echt ideaal. In de voortuin hebben we wel een flinke sering en passiebloem. In de achtertuin staan er bodembedekkers aan het huis (schaduw) en verderop een dorstige wilg, krentenboompje, appelboompje, een aantal heesters en een meter of 15 aan klimophaag, dus die drinken als het goed is wel wat beter dan ‘de parkeerplaats’ zoals ik ons voormalige terras noemde 😀 Een leifruitboompje heb ik nog wel overwogen voor tegen ons schuurtje, ook vanwege de gunstige zon en wind, maar dat is een kiwiplant geworden. Benieuwd of die een beetje wil groeien daar, dan wordt het net als de druif een soort leistruik 😉
Interessant artikel! Leuk dat je hier zo mee bezig bent, ik hoop er wat aan te hebben in de toekomst 🙂
Als je tegen die tijd nog maar weet waar je het ook alweer gelezen had 😉
Mijn tuin is momenteel nog grotendeels kaal. Bij de zware regenval van februari stond er letterlijk een vijvertje in. Sindsdien is het zo droog geweest dat het scary is. (Van ‘t weekend eindelijk nog eens geregend, hallelujah.) Zeer zeer blij met onze regenwaterput van 7500 liter, maar die begon in maart al serieus te slinken – we gebruiken hem ook voor de wc’s en nu we continu thuis zijn, worden die dus ook veel vaker doorgespoeld. Verder ben ik van plan alles zo vol mogelijk te planten met een variatie aan struiken en (naar volgend jaar toe) een paar kleine bomen misschien. Het is hier kleigrond dus redelijk stevige boel, en water dringt inderdaad maar traag in de bodem.
Ah ja, ook klei dus. Herkenbaar van die plassen 😉
Wel tof van die waterput! En dat die op de wc’s aangesloten is! Echt, ik snap niet dat wij standaard onze wc doorspoelen met drinkwater. Ben benieuwd of de put het volhoudt deze zomer. Kun je anders alsnog wel spoelen met kraanwater? Dat die plantjes wel goed komen bij jou, geloof ik meteen 🙂
Ik vind dat ook een gekke gedachte, maar ik hoor toch dat het bij nieuwbouw meer en meer de norm wordt om die op regenwater aan te sluiten. Het is een begin… We kunnen onze regenwaterput bijvullen met kraantjeswater. Ik hoop dat te kunnen vermijden, maar ‘s zomers gaat dat sowieso moeten gebeuren vermoed ik!
Dat klinkt wel als een fijne tussenweg. Dan hergebruik je zoveel regenwater als mogelijk en heb je kraanwater als back-up. Goed om te horen dat er bij nieuwbouw meer aandacht voor is!
Wat een interessante dingen haal je hier aan! Ik heb me zeker een half uur vermaakt met het opzoeken van de verschillende grondboringen in de buurt via het DINOloket en met wat die verschillende formaties en zo dan betekenen (voor zover je daar als leek wijs uit wordt). Wij zitten nog een stukje westelijker en hebben dus klei, veen en nog meer klei in de bodem, oftewel dezelfde problemen. Afkoppelen zal hem waarschijnlijk niet gaan worden. Ik denk dat wij een flink eind gaan graven om een grindput aan te leggen met het grind dat nu in de tuin ligt. Als we tenminste door de klei heen komen en zo…
Maar hé, in ieder geval draagt dit weer bij aan plannen maken voor de tuin van ons nieuwe huis 😀