Tuin van de toekomst: beplanting

Behalve dat planten en bloemen mooi zijn, blijken ze ook nog eens zeer nuttig. Maar hoe kies je goede soorten en waar haal je die vandaan? Spoiler: kies inheems en vooral biologisch!

Een tuin die een steentje bijdraagt aan een betere toekomst staat bomvol met planten en bloemen. Hiermee zijn we beter voorbereid op regen en droogte, op hitte en kou, en helpen we de achteruitgang van biodiversiteit tegen te gaan.

Om hier optimaal gebruik van te maken, kiezen we het beste voor overwegend inheemse en onbespoten soorten die als waardplant of voedsel dienen voor dieren. Als je rekening houdt met de zonbehoefte van de planten en bodemsoort in je tuin, kun je de meest geschikte soorten kiezen. Tenslotte ben ik op zoek gegaan naar kwekerijen en verkopers die ons hierin kunnen voorzien.

Nut van beplanting

Alleen al als ik naar planten kijk, word ik er blij van. Maar planten zijn veel meer dan alleen maar mooi. Ze hebben vele functies die je er allemaal gratis en voor niets bij krijgt als je je tuin, balkon of geveltuintje vol gooit met groene vriendjes.

Waterhuishouding

Planten houden water vast in de bodem. Hoe meer wortels, hoe meer water, dus vooral bomen en grote struiken dragen hier veel aan bij. Door deze eigenschap kan je beplante tuin meer water opnemen tijdens een fikse regenbui dan een betegelde tuin. Omgekeerd blijft dit water langer vastgehouden in de bodem en krijg je minder snel last van droogte als het een hele tijd niet regent. Lees hier meer over in Tuin van de toekomst: wateroverlast.

Temperatuurregelaar

Planten werken als buffer voor de temperatuur. In de zomer zorgen ze voor flink wat verkoeling door verdamping van vocht en het creëren van schaduw. In de winter kunnen ze juist wat warmte vasthouden. Het schijnt dat je daadwerkelijk minder hoeft te stoken als er een flinke boom naast je huis staat. De meest milieuvriendelijke airco en verwarming in één!

Biodiversiteit

Planten kunnen enorm bijdragen aan biodiversiteit van zowel de planten zelf als van insecten, vogels, amfibieën en andere wezentjes die op die planten afkomen. Dieren kunnen er schuilen, nesten bouwen en eten of gedijen in de vruchtbare bodem.

Hoewel het normaal is dat er af en toe wat soorten planten en dieren verdwijnen, gaat de biodiversiteit in Nederland schrikbarend hard achteruit. Zo hard dat bijna geen enkel beschermd natuurgebied gezond is en in dertig jaar driekwart van de soorten insecten verdween. Dit komt deels door klimaatverandering, maar vooral door habitatvernietiging, versnippering van natuurgebieden, verspreiding van invasieve exoten en door monoculturen, gifgebruik en stikstofuitstoot in de intensieve landbouw.

Als er steeds minder soorten planten en dieren overblijven, wordt het ecosysteem vatbaarder voor de gevolgen van klimaatverandering, plagen en ziektes, en gaat het alsmaar verder neerwaarts. Denk bijvoorbeeld aan een grasland dat uit één soort bestaat, weinig diersoorten kent en mogelijk bezwijkt na een droge zomer, terwijl op een heel gemengd veld misschien een paar soorten het zwaar krijgen, maar andere soorten het wel kunnen overleven of de kwetsbare soorten zelfs beschermen en het gebied vervolgens helpen herstellen. Als je nog de ernst van een verlaagde biodiversiteit niet van inziet, denk dan aan de vergrootte kans op ziektes en uitblijvende bestuiving bij de schaarse hoeveelheid gewassen waar we afhankelijk van zijn.

Biodiversiteit is een ernstig ondergeschoven kindje dat volgens mij juist prioriteit zou moeten hebben.

De oplossingen moeten uiteraard voornamelijk op grote schaal plaatsvinden. Overschakelen naar diverse, kleinschalige, circulaire landbouw, het tegengaan van klimaatverandering, stoppen met ontwateren, het aaneenschakelen van natuurgebieden en laten verwilderen van bermen en oevers bijvoorbeeld. Maar ook op kleine schaal – in onze tuinen – kunnen we bijdragen, want met genoeg kleine, groene oases kunnen we net die schakels vormen voor dieren om van de ene populatie naar de andere te komen en te kunnen overleven.

Meer lezen over biodiversiteit, ecologie, landbouw, natuurbeleid en kikkers in een kruiwagen? Dit artikel in Vrij Nederland geeft een heel inzichtelijk overzicht van alle uitdagingen.

Welke planten kies je?

Terug naar de tuin. Op ons eigen kleine stukje territorium kunnen we dus echt helpen om verschil te maken door planten, bloemen en bomen aan te planten die helpen bij het creëren van een gezond bodemleven en insecten, vogels en andere dieren aantrekken. Sommige planten zijn hier meer geschikt voor dan andere. Hoe kun je het beste kiezen?

Inheems en exotisch

Veel insecten zijn afhankelijk van specifieke soorten planten. Omdat de planten en insecten al honderden of duizenden jaren samen leven, zijn dit altijd inheemse soorten. Inheemse soorten zijn soorten die hier van nature, dus zonder menselijke invloed, voorkomen en zijn ook wel bekend als wilde planten. Veel van die inheemse planten- en diersoorten zijn ernstig in aantal afgenomen en vaak ook bedreigd in hun voortbestaan.

Je doet er dus goed aan om je tuin te vullen met zulke inheemse of wilde planten die dienen als waardplant, schuilplaats of voeding voor insecten, vogels of andere dieren.

Zijn exotische soorten dan slecht? Niet per se. Veel van onze tuinplanten zijn geïmporteerd uit Azië, Noord-Amerika of elders. Sommige komen vanuit tuinen in de natuur terecht en verwilderen. Zolang ze hier door gebrek aan natuurlijke vijanden of concurrentie niet uitgroeien tot een plaag, hoeven ze niet schadelijk te zijn.

Een vlinderstruik bijvoorbeeld komt oorspronkelijk helemaal niet in Europa voor, maar biedt wel voedsel voor sommige van onze vlinders en kan dus ook nuttig zijn. De plant is hier inmiddels ook verwilderd, maar verspreidt zich – behalve in Limburg – niet al te snel. Daar staat tegenover dat een vlinderstruik vooral nuttig is voor vlindersoorten die toch al veel voorkomen en alle plekken waar (al dan niet nuttige) exoten staan niet beschikbaar zijn voor inheemse soorten die het veel harder nodig hebben om vaker aangeplant te worden. Exotische soorten zijn dus niet per definitie uit den boze, maar geef wanneer mogelijk de voorkeur aan (zeldzame) inheemse soorten en kies bij exoten liever voor soorten die enigszins nuttig zijn voor onze fauna.

Ingewikkelder wordt het wanneer het gaat om het variëteit van een soort die wel inheems is in Nederland, maar elders gekweekt is en dus genetisch anders is. Als je deze vervolgens in Nederland uitzaait en hij gaat zich kruisen met de inheemse exemplaren, zal de inheemse soort wat veranderen waardoor hij mogelijk minder aangepast raakt aan ons klimaat en de insecten. Dit soort variëteiten komen voor in zaadmengsels voor wilde bloemen.

Tenslotte zijn er veel planten die niet zozeer inheems of exotisch zijn, doordat ze kunstmatig gekweekt zijn; de zogenaamde cultivars. Er zijn in Nederland ook wilde appels, kersen en bessen, maar de meeste bomen en struiken die je koopt voor de opbrengst zijn veredelde kruisingen.

Lees meer over inheemse soorten en zadenkwekerijen in dit artikel in het AD.

Biologisch

Het is goed nieuws dat Nederland massaal aan het zaaien is gegaan toen we hoorden hoe slecht het gaat met de bijen. Overal liggen zaadmengsels in de schappen die speciaal voor bijen of vlinders zijn. Helaas kunnen deze soms averechts werken, vanwege het gebruik van pesticiden.

Veel planten worden bespoten met pesticiden, zodat plagen geen kans krijgen en de opbrengst maximaal is. Dit is funest voor al het leven op en rond de kwekerijen. Uit bespoten zaad groeien planten en bloemen waarin de pesticiden naar schatting nog meerdere jaren in terug te vinden is. Insecten die snoepen van de nectar raken hierdoor vergiftigd, terwijl je juist denkt ze een handje te helpen.

De meeste planten, zaden en bollen uit het tuincentrum zijn flink bespoten, zelfs als het een speciaal bijenmengsel betreft. De oplossing is eenvoudig: kies enkel voor biologische planten en zaden. Biologische planten en zaden zijn altijd onbespoten en daardoor veilig voor insecten en het land.

Diversiteit

Inkoppertje dit, maar de makkelijkste manier om bij te dragen aan biodiversiteit is om dan ook diverse soorten planten bloemen aan je tuin toe te voegen. Dus liever geen tien hortensia’s, maar gooi van alles door elkaar. Als je niet van een wilde aanblik houdt, maak dan groepjes van planten, selecteer op kleur of maak het geheel wat strakker met paden of borders.

Bloeitijd

Sommige insecten hebben heel specifieke planten nodig om te overleven, terwijl andere soorten juist van de ene naar de andere hoppen. Je kan die laatste groep insecten door het jaar heen meer mogelijkheden bieden door soorten neer te zetten die verschillende bloeitijden hebben. Want naast alle zomerpracht zijn er ook vroegbloeiende planten, laatbloeiende planten en zelfs winterbloeiers. Dat is ook nog eens leuk voor het oog.

Zon en bodem

Het liefst zou ik bijna alle soorten wel in mijn tuin willen aanplanten, maar het is verstandig om rekening te houden met wat er daadwerkelijk zou kunnen groeien. Twee dingen zijn hierbij het belangrijkst: zon en bodem.

Heb je een leuke plant op het oog? Online kun je makkelijk vinden welke behoefte die heeft. Volle zon, schaduw of halfschaduw bijvoorbeeld. Een doorlatende bodem of kan hij ook tegen natte voeten? Een kalkrijke bodem of liever zuur?

Beter kun je het omdraaien. Welke condities heeft jouw tuin? Welke plekken hebben veel zon en welke minder? Heb je een zandige bodem die goed waterdoorlatend is of zit je bovenop de natte klei? Is de bodem arm aan voedingsstoffen of is er juist veel organisch materiaal. Op basis van deze informatie kun je op zoek naar soorten die het waarschijnlijk naar hun zin zullen hebben in je tuin en weet je meteen welke soorten eventueel wat extra aandacht nodig hebben qua voeding, water of snoei. Hoe dichter je keuze ligt bij de oorspronkelijke flora, hoe kleiner de kans op uitval en hoe minder onderhoud je hebt.

Van gras tot boom

Als je plek hebt voor een boom in je tuin, biedt dit veel voordelen voor dieren en de waterhuishouding in de tuin. Bij minder ruimte kun je kleinere bomen, heesters of grotere klimplanten uitkiezen. Deze bieden bijvoorbeeld schuilplaatsen voor vogels en nectar voor insecten.

Vaste planten en eenjarige bloeiers bieden eveneens schuilplaatsen en voedsel voor kleinere dieren en zijn naar hartenlust te combineren. Met bodembedekkers en (bloemrijke) grasweiden kun je de gehele bodem in je tuin bedekken met groen, zodat onkruid weinig kans krijgt en de bodem vochtig blijft.

Elke vorm van groen biedt andere voordelen, dus ook hier geldt weer dat het loont om te combineren. Die klimplant kan overigens prima tegen de boom omhoog groeien, zet er een heester onder en bodembedekkers en eenjarige bloeiers ernaast. Veel ruimte hoeft het niet te kosten.

Kwekers en verkopers

Voor de consument is de planten- en zadenkwekerij een vrij ondoorzichtige sector. Enerzijds schijnt in veel kassen al behoorlijk zuinig gedaan te worden met energie, anderzijds zijn er ook veel planten in omloop die ernstig bespoten zijn en weet je vaak niet met welke variëteit je te maken hebt. Goede keuzes maken in een standaard tuincentrum is daarom zo goed als onmogelijk. Voorlopig lijken alleen de biologische fruitboompjes hier een veilige optie.

Gelukkig kent ons land ook vele kwekerijen die het anders aanpakken. Zij kiezen bewust voor biologische kweek, inheemse soorten, natuurlijke meststoffen of soms zelfs voor uitsluitend turfvrije kweekgrond. Vanwege kosten en procedures hebben ze niet altijd biologische certificering, maar als je hun websites bestudeerd en eventueel wat kritische vragen stelt, heb je vrij snel door of je goed zit. Zulke kwekerijen vind je misschien wel bij je in de buurt of kun je opspeuren via Biotuinwijzer. Bovendien steun je dan meteen kleinere ondernemers die de wereld een beetje beter maken in plaats van dat je aandeelhouders aan het spekken bent.

Voor de meest uiteenlopende zaden kun je bijvoorbeeld terecht bij Vreeken. Zaden voor gewassen vind je bij De Bolster. Bio-Ron verkoopt zaden voor diverse soorten gazonnen en bij de Cruydt Hoeck en Biodivers kun je terecht voor allerlei mengsels voor wilde bloemen.

Een divers aanbod van kruiden, zaden, vaste planten en heesters vind je onder andere bij De Heliant, Bastin, De Hessenhof, Sprinklr, Arborealis en De Keltenhof. Bij onder meer Arborealis, De Keltenhof en Boomkroon kun je tevens terecht voor grotere heesters, fruitstruiken, fruitbomen en andere bomen.

Bij De Heliant vond ik wat water- en moerasplanten voor aan de oever of ondiep in je vijver. Zuurstofplantjes kon ik niet vinden bij biologische kwekerijen. Kan iemand mij vertellen of die ook biologisch gekweekt worden? Ik hoop stiekem dat dat de standaard is vanwege de kwetsbare biologische balans in vijvers.

Heb je geen idee hoe je moet kiezen? Zaden kun je vaak in mengsels bestellen afgestemd op bijen of voor een natte grond bijvoorbeeld. Bij Sprinklr kun je ook planten in complete pakketten bestellen. Denk aan een Inheems paradijs of heus Tuiny Forest dat bewijst dat je niet veel ruimte nodig hebt voor een paar boompjes.

Planten en zaaien maar

Kortom, planten en bloemen zijn ontzettend nuttig en onmisbaar. Zet ze dus royaal in je tuin. Het beste kies je voor overwegend inheemse soorten en koop je die beslist biologisch. Kies bij voorkeur voor veel verschillende soorten groen, van boom tot eenjarige, met verschillende bloeitijden en afgestemd op de omstandigheden in jouw tuin.

Het is een feestje om alles bij biologische kwekerijen bij elkaar te kunnen sprokkelen zonder je druk te hoeven maken of de soorten problemen zullen gaan opleveren of de planten bespoten zijn. Hierna is het alleen nog maar aanplanten, uitzaaien en toekijken hoe de boel tot leven komt en ander leven aantrekt. Mijn bijendeterminatiekaart ligt alvast klaar.

Worden jouw volgende tuinplanten ook wilde, inheems en biologische van een lokale kwekerij? Veel plant- en zaaiplezier dit voorjaar!