Over potgrond en duurzame alternatieven

Yikes, de turf in je potgrond draagt bij aan het broeikaseffect! De winning ervan vernietigt bovendien kostbare natuurgebieden. Gelukkig kun je ook duurzamer tuinieren.

Het is niet bepaald het grootste probleem ten tijde van deze pandemie, maar nu velen hun extra huisgebonden vrije tijd inzetten om de tuin of kamerplanten eens onder handen te nemen en de zakken potgrond torenhoog opgestapeld klaarliggen om gekocht te worden, is het hoog tijd om een heikel punt onder de aandacht te brengen.

In de meeste potgrond en tuinaarde zit namelijk turf en dat is een soort pre-fossiele brandstof, gewonnen uit unieke natuurgebieden. Ik vertel je graag hoe dat zit en welke alternatieven er zijn.

Potgrond en tuinaarde

Allereerst, wat zijn potgrond en tuinaarde precies?

Tuinaarde is een mengsel van turf en compost en is bedoeld om je tuin mee aan te leggen of op te hogen. De precieze verhouding zijn meestal onduidelijk, maar turf is vrijwel altijd het voornaamste ingrediënt. Het zorgt voor een luchtige structuur, houdt vocht vast en de compost voegt voedingsstoffen toe aan je tuin.

Potgrond is wat luchtiger en voedzamer en is daardoor geschikt voor de aanplant van nieuwe planten in je tuin en voor planten die je binnen- of buitenshuis in een pot zet. Het bestaat meestal voornamelijk uit turf met toegevoegde houtvezels, boomschorssnippers of ander organisch materiaal, kalk en (kunst)mest.

Soms kun je ook enkel turf kopen voor in je tuin. Dit kun je gebruiken om de structuur van de aanwezige aarde mee te verbeteren en vocht vast te houden, maar het bevat zelf geen voedingsstoffen.

Veen, turf en waarom we daar vanaf moeten blijven

In moerassige gebieden wordt plantenmateriaal maar gedeeltelijk afgebroken. Dit plantenmateriaal stapelt zich gedurende enkele duizenden jaren op tot een dik, sponsachtig pakket. Dit noemen we veen. Veen is een effectieve vorm van koolstofopslag, want alle organische materiaal dat vanwege de hoge waterstand niet wordt afgebroken houdt veel koolstof vast.

Een groot deel van ons land bestond in de Middeleeuwen uit veengebieden, terwijl er momenteel alleen nog maar wat kleine stukjes overgebleven zijn. Het hoge koolstofgehalte in veen zorgde er namelijk voor dat het aantrekkelijk werd om het veen te winnen als brandstof. De afgestoken stukken veen kennen we als turf. Deze werden al sinds de late Middeleeuwen gewonnen, gedroogd en opgestookt als verwarming of om mee te koken. Ook na de ontdekking van fossiele brandstoffen zoals steenkool, olie en gas werd er nog tot in de jaren ‘80 van de afgelopen eeuw nog turf gestoken. Onder andere voor het verkrijgen van, jawel, potgrond.

Hoewel de turf niet diep in de grond onder hoge druk tot een olie of gas is gevormd en dus feitelijk geen fossiele brandstof is, bestaat het wel uit duizenden(!) jaren oude plantenresten en bevat het veel koolstof. Door de zeer langzame aangroei wordt turf als een niet-hernieuwbare brandstof beschouwd. Net als bij fossiele brandstoffen komt er bij verbranding veel CO₂ vrij en versterkt het het broeikaseffect, meer nog dan bij het verbranden van tropisch regenwoud. Ook als veenbodems droogvallen door ontwatering of turf na winning aan zuurstof wordt blootgesteld, gaat het oorspronkelijke verteringsproces verder en komt er CO₂ vrij.

De veengebieden die ons land zijn overgebleven zijn inmiddels beschermde natuurgebieden vanwege de unieke eigenschappen. Er leven bijzondere planten en dieren en het gebied fungeert als habitat voor vele vogels. Ook in Duitsland wordt de winning van turf aan banden gelegd, maar in Ierland, Scandinavië, Rusland en de Baltische Staten wordt er nog volop gewonnen. Deels voor plaatselijke energieopwekking, maar voor een groot deel ook voor de tuinbouwsector en onze potgrond.

Oftewel, door potgrond te gebruiken dragen we indirect bij aan het vernietigen van zeldzame natuurgebieden die duizenden jaren nodig hebben om te herstellen en waarbij veel CO₂ vrijkomt.

Maken deze woorden niet genoeg indruk? Kijk dan vooral nog even naar deze uitzending over potgrond van De Keuringsdienst van Waarde, alweer uit 2014.

Alternatieven

Het is alweer zeker drie jaar geleden dat mijn oud-huisgenootje en een lezer me wezen op het probleem met standaard potgrond en tuinaarde, nadat ik had proberen uit te zoeken hoe duurzaam de productie van kamerplanten is. Ik had geen idee dat er zoiets schadelijks zou zitten in dat onschuldig ogende zwarte spul waar je zo lekker in kan wroeten en associeert met het bevorderen van een klein beetje natuur in je eigen huis en tuin.

In eerste instantie wist ik niet goed wat ik ermee aan moest. Bovendien gebruikte ik lange tijd nauwelijks nieuwe potgrond meer, waardoor ik het weer vergat. Maar afgelopen jaar waren mijn kamerplanten toe aan verse aarde en een tijdje later hadden we zelfs een heuse tuin. Hoog tijd om de alternatieven te ontdekken!

Standaard potgrond

Van een aantal merken potgrond heb ik de labels gecheckt en er was geen enkele bij waar niet iets van turf, tuinturf, turfstrooisel of veen op het etiket stond.

Minder of ’verantwoorde’ turf

Sommige potgrondfabrikanten schijnen wel pogingen te doen om minder turf te gebruiken, maar zeggen dat de werking achteruit gaat bij een te laag gehalte. Of ze gebruiken alleen turf uit gebieden die toch al aangetast zijn en later hersteld zullen worden. Too little, too late als je het mij vraagt. Er vindt zo nog steeds veel uitstoot plaats en dat herstel duurt veel te lang, als het daadwerkelijk de kans krijgt.

Biologische potgrond

Biologische potgrond dan misschien? Helaas, er zit dan wel geen kunstmest in, maar de meeste biologische potgrond bestaat eveneens voornamelijk uit turf.

Kokosvezel en bladaarde

Gelukkig zijn er alternatieven die wel geheel turfvrij en hernieuwbaar zijn, zoals aarde van kokosvezels of bladaarde. De kokosvezels zijn een restproduct van de winning van andere kokosproducten. De vezels houden veel vocht vast en zorgen voor een luchtige structuur. Bladaarde is gemaakt van gecomposteerde bladeren en is een mooie vorm van hergebruik. Als er bomen zijn waar het blad niet onder kan blijven liggen, kun je die bosbodem mooi in je tuin leggen.

Bij verschillende tuincentra en bouwmarkten heb ik inmiddels zakken met 10 of 40 liter kokosvezels zien liggen, dus deze zijn vrij makkelijk verkrijgbaar. De kokosvezels van EcoStyle en Intratuin huismerk zijn bovendien ook biologisch. De vezels zijn inderdaad luchtig, voelen prettig aan bij het verwerken en dankzij de toegevoegde voeding zijn mijn kamerplanten flink opgeknapt.

Voor in de tuin vond ik geen extra grote hoeveelheden kokosvezel, maar online vond ik wel bladaarde per kuub. Hiervan heb ik afgelopen week drie kuub gebruikt om de tuin op te hogen. Ook de bladaarde voelt luchtig en los aan als het droog is, maar wordt vrij stevig als je het aanstampt en nat maakt. Ik heb er zelf nog een laagje compost overheen gelegd, voordat ik er planten in heb gezet. Het is nog even afwachten hoe deze erop gaan reageren. Ik verwacht dat het een paar jaar gaat duren, voordat de planten zich goed gevestigd hebben en samen met bacteriën, schimmels en wormen hun eigen optimale omgeving gecreëerd hebben.

Ook Bio-Kultura verkoopt turfvrije tuinaarde op basis van boomschorscompost en mestcompost. Je koopt de tuinaarde vanaf 20 liter tot hele pallets of big bags vol via hun website en bij verkooppunten waaronder veel natuurwinkels. Hun potgrond bevat overigens wel nog een klein beetje veenmos, maar geniet grote voorkeur boven standaard potgrond.

Zelf mengen

Kokosvezels en bladaarde hebben meer voedingswaarde dan turf, maar voor de meeste doeleinden zul je extra voeding moeten toevoegen. Bij de zakken in de winkel is dit vaak al gedaan. Anders kun je dit eenvoudig zelf doen met (zelfgemaakte) compost, mest, percolaat uit je wormenbak of brandnetelgier en is het sowieso een goed idee om dit later ook regelmatig te blijven doen.

Verder kun je afhankelijk van wat je wil nog altijd zand, boomschors, klei, perliet of kalk toevoegen om de structuur, de waterdoorlaatbaarheid en zuurtegraad aan te passen. Maak in de tuin vooral gebruik van de huidige bodem en probeer de structuur en voedingswaarde te optimaliseren voor je planten. Bij een gezonde tuin hoef je in principe geen tuinaarde meer toe te voegen, alleen voeding. De planten, bacteriën, schimmels en wormen zullen verder het werk verrichten.

Waarom bestaat er nog potgrond met turf?

Nu blijkt dat de alternatieven voor potgrond met turf goed verkrijgbaar zijn en vooralsnog prima lijken te functioneren, vraag ik me af waarom er überhaupt nog potgrond met turf bestaat. Waarschijnlijk is de grondstof behalve gewild ook gewoon best goedkoop, waardoor de winning niet zomaar zal stoppen.

Het is een beetje pijnlijk om te zien dat mensen ladingen potgrond vol op hun winkelwagentje slepen, maar ik kan het ze ook niet kwalijk nemen, want haast niemand weet ervan. Laat staan wat de alternatieven zijn. Mijn blog zal misschien een handje vol mensen doen besluiten om over te stappen, maar als zelfs de bijna zes jaar oude aflevering van De Keuringsdienst van Waarde nog geen massale omwenteling op gang heeft gebracht, hebben we toch echt grover geschut nodig.

In het Verenigd Koninkrijk wordt al jaren gelobbyd voor een verbod op turf in potgrond. Dit wordt echter steeds verder uitgesteld. In Nederland en de rest van de Europese Unie lijkt er nog nauwelijks iets te gebeuren, terwijl regelgeving me hier de enige effectieve oplossing lijkt.

Werk aan de winkel dus! Koop jij voortaan ook een van de alternatieven? En trek meteen even aan het jasje van een politicus hierover als je er eentje tegenkomt.