De ondoorgrondelijke wegen van de palmolieindustrie: van palmolie naar shampoo

In mijn zoektocht naar palmolievrije alternatieven en duurzame palmolie kom ik erachter hoe ondoorzichtig de palmoliehandel is. Ik probeerde de route van palmvrucht naar shampoo te volgen en vraag me af welke verbindingen nou wel en niet zeker van palmolie gemaakt zijn.

Vraagstukken over palmolie

Sinds ik me voor het eerst verdiepte in palmolie ben ik me bezig blijven houden met dit bijzondere en beruchte product. Dat het op zeer grote schaal gebruikt wordt, is overduidelijk. Het zit werkelijk o-ver-al in! Voeding, cosmetica, schoonmaakmiddelen en biobrandstof. En dat terwijl bijna niemand zich er bewust van is, laat staan van de gevolgen van de grootschalige oogst.

Ik zoek naar alternatieven zonder palmolie en vraag me af hoeveel duurzamer die dan zijn. Voor voeding is dit relatief simpel. Palmolie staat altijd op de ingrediëntenlijst en is in theorie dus makkelijk te vermijden. De alternatieven voor zo’n harde olie zijn vrijwel altijd roomboter of kokosolie. Of überhaupt minder samengestelde voedingsmiddelen kopen. Voor cosmetica en schoonmaakmiddelen is het echter een stuk complexer.

Intussen probeer ik te achterhalen hoe die palmolie nou precies in onze producten terecht komt en of er ergens toch nog duurzame olie in de omloop is. Want het is vooral de teelt die het nu zo schadelijk maakt en niet de palmolie zelf.

In deze zoektocht loop ik enorm tegen twee dingen aan. Ten eerste, via welke wegen en tussenpersonen belandt die palmolie precies in onze producten? En ten tweede, onder welke namen gaat palmolie schuil en wijst zo’n naam dan ook altijd op palmolie? Hieronder mijn bevindingen tot zover.

Van oliepalm naar shampoo

Het kleine beetje inzicht dat ik heb kunnen verzamelen, wijst erop dat er vaak grote palmolieplantages zijn afgewisseld met kleine boeren die hun oogst verkopen aan de grotere bedrijven. De vruchten van meestal meerdere plantages worden geperst in een fabriek ter plaatse. Daar kan het afvalwater zorgen voor ernstige vervuiling van rivieren, terwijl de resterende pulp juist ook opnieuw als bemesting kan worden gebruikt.

Na transport wordt de olie geraffineerd (gezuiverd). Hierbij wordt de palmolie mogelijk gemengd met nog meer palmolie van andere locaties en andere plantaardige olie. Hoewel ik niet weet of het altijd, vaak, soms of überhaupt gebeurt, kan er zelfs aardolie bijgemengd worden! Daarna wordt de olie omgezet in allerlei verbindingen voor verschillende industrieën.

Die industrieën zijn grofweg biobrandstof, voeding, veevoer en oleochemie. In de oleochemie worden de olieverbindingen verder omgezet in de stoffen die we terugvinden in onze shampoo, wasmiddel en bodylotion. Ik vermoed dat de aardolie in ieder geval gescheiden blijft van stromingen die naar ons voedsel gaan, maar bij de cosmetische en schoonmaakindustrie ben ik daar verre van zeker van. Ook zouden de stoffen die misschien wel afzonderlijk van bijvoorbeeld kokosolie of palmolie gemaakt zijn, daarna alsnog gemengd kunnen worden. Dat er in ieder geval érgens gemengd wordt, leek wel te blijken uit de reactie van Lush op mijn vraag waarom ze geen SLS van uitsluitend kokosolie gebruiken.

Bedrijven uit de oleochemische sector die ik benaderd heb, willen me helemaal niets vertellen over hun grondstoffen en productieproces, waardoor ik niet met zekerheid kan zeggen van welke oliën de stoffen in onze producten gemaakt zijn en of daar dus aard- en/of palmolie bij betrokken is.

Je ziet het: er zijn veel tussenpartijen die volledig buiten beeld blijven. Door bedrijfsgeheimen kun je als consument nooit achterhalen welke olie precies in welk product belandt. Dit alles doet me denken aan Tony’s Chocolonely en FairPhone. Bedrijven die de keten van begin tot eind zelf proberen te beheersen, omdat dat de enige manier is om te weten wat er precies gebeurt.

Producten met de omstreden RSPO-certificeerde palmolie lijken overigens wel te suggereren dat die olie wel te traceren zou moeten zijn. De certificaten worden namelijk met de olie mee doorverkocht.

De schuilnamen van palmolie

In mijn artikel over de problemen van palmolie en hoe je palmolie kan vermijden, deelde ik een lijst van palmolie.info met namen die op palmolie kunnen duiden. Kunnen duiden. Want chemisch gezien duiden de meeste namen alleen op een olie en dat zou elke olie kunnen zijn.

Alle soorten olie, oftewel triglyceriden, zijn verbindingen van glycerol met elk drie vetzuren. In sommige producten wordt olie in die oorspronkelijke vorm gebruikt en herken je palmolie aan woorden met ´palm´ erin. Als die olie in stukjes geknipt wordt, krijg je glycerol en verschillende soorten vetzuren. Hoewel glycerol zelf al vele toepassingen kent, wordt het ook nog omgezet in verbindingen zoals glycerine, glyceryl en varianten daarop. Verbindingen zoals (varianten van) lauryl, laureth, stearine, steareth, stearyl, cetylalcohol, caprylzuur zijn dan juist weer afgeleid van de vetzuren.

Het enige verschil tussen verschillende oliën is de samenstelling en verhouding van de vetzuren. Palmolie bevat maar liefst 48% verzadigde vetzuren, waaronder veel palmitaat, tevens de reden waarom deze olie snel hard wordt. Kokosolie bevat met 87% echter nog veel meer verzadigd vet en alle andere plantaardige oliën juist weer veel minder. Wanneer verschillende oliën gemengd worden, is daardoor op basis van de vetzuren niet meer te zeggen welke oliën dat geweest zijn. Wel is de kans sowieso zeer groot dat zo’n mengsel en daarmee ook de eindproducten tenminste voor een deel uit palmolie bestaan, omdat palmolie relatief goedkoop is.

Op de lijst met namen ben ik een paar verbindingen tegengekomen waarvan ik twijfel of het wel iets met een olie en dus palmolie te maken heeft. Van de andere kant ben ik – op zoek naar palmolievrije verzorgingsproducten – ook verbindingen tegengekomen waarvan ik me afvraag of ze niet juist toegevoegd zouden moeten worden aan die lijst.

Alleen de raffinaderijen, compounders en oleochemie zouden duidelijkheid kunnen geven, maar die zijn er schijnbaar bij gebaat om hun mond te houden. Laat het me weten als je iemand bent of kent die me wel verder kan helpen!

Alles is palmolie

Zolang ik het niet zeker te weten kan komen, ga ik er maar vanuit dat oliestromingen en/of de eindproducten mogelijk wel gemengd zijn en dat alle verdachte verbindingen waarschijnlijk (deels) uit palmolie gewonnen zijn. Met dat in gedachte ga ik alsnog verder op zoek naar palmolievrije alternatieven voor verzorgings- en schoonmaakproducten en naar – hopelijk! – echt duurzame palmolie.