Er zijn duizend manieren om je leven wat duurzamer te maken, maar wat is nou eigenlijk precies het probleem en waar kun je het beste eerst mee beginnen? In deze drieluik ga ik op zoek naar mijn eigen ecologische voetafdruk, leer ik meer over mijn (verborgen) impact en zet ik op een rijtje waar ik verder mee aan de slag wil gaan. Doe ook mee om te onderzoeken wat voor jou het beste plan is! Deel 2: Verborgen impact.
Vervolg op Duurzaam leven (1/3): Te grote voeten
We belasten de natuur dus te veel. We leven op te grote voet. Maar wat zijn de grootste veroorzakers van de onbalans? Eerst waren vieze auto’s de grote boosdoeners, daarna was het pas echt fout om te vliegen en nu blijkt dat het eten van vlees onze aarde enorm belast. Je kan je theezakje uit elkaar halen om het papiertje in de papierbak te doen, het zakje bij het gft en het nietje bij het restafval, maar er zijn ongetwijfeld dingen die je kunt doen die een stuk meer verschil maken. Wat is er nou echt slecht voor natuur en milieu en welke dingen zijn vooral nuttig voor je eigen voldoening? En welke dingen zijn voor jou specifiek van belang?
Terwijl ik probeer op te zoeken hoe de tests waarmee je je ecologische voetafdruk uit kan rekenen in elkaar steken en me voorneem om zelf wat dingen probeer te gaan berekenen, loop ik tegen een boek aan: De Verborgen Impact van Babette Porcelijn. Nou, lekker dan! Ik kan mijn website meteen alweer opdoeken, want ze presenteert hier precies waar ik naar zocht: het inzichtelijk maken wat wij precies willen en nodig hebben van de aarde, welke processen we hiervoor inzetten zoals landbouw en transport, welke (niet altijd zichtbare) schade daarbij ontstaat voor de natuur en wat de gevolgen daarvan zijn voor ons als mensen.
Fragment uit De Verborgen Impact
De Verborgen Impact gaat over de impact die je met je gedrag hebt op natuur, milieu en klimaat zonder dat je het direct merkt. Zo gaat bijvoorbeeld bij de energiewinning zelf al zo’n 38% van die energie verloren. Dus des te meer energie je verbruikt, hoe meer je ook bijdraagt aan dat verlies tijdens de winning. Dit verlies is veel groter bij energie uit kolen en olie dan bij zonne-energie. Ook als je bijvoorbeeld een nieuwe wasmachine uitzoekt denk je waarschijnlijk aan het energie- en waterverbruik van de machine tijdens gebruik, maar heb je je ooit afgevraagd hoeveel energie, water en grondstoffen er al gebruikt is om hem überhaupt bij je in huis te krijgen? Misschien heb je de aflevering van Zondag met Lubach wel gezien waaruit bleek dat voor een biefstukje maar liefst 3000 liter water is gebruikt. Niet alleen voor de koe zelf, maar vooral voor het verbouwen van veevoer. Jaarlijks wordt Zuid-Amerikaans regenwoud ter grootte van half Nederland gekapt om dat veevoer te kunnen verbouwen. Die verborgen, vaak geïmporteerde impact is vaak nog veel groter dan de impact die we wel kunnen zien.
Porcelijn komt in haar boek met vele cijfers en berekeningen op de proppen die de boel overzichtelijker én confronterend maken. Hiervoor gebruikt ze allerlei wetenschappelijke literatuur, officiële databases en de expertise van CE Delft en Ecofys. Ondanks dat haar berekeningen nogal gesimplificeerd zijn en je die tijdens het lezen niet even snel kan controleren, raak ik wel overtuigd dat de uitkomsten de werkelijke trends laten zien.
Net als bij de testen over je ecologische voetafdruk, komen we in het boek ook weer verschillende categoriën tegen. In een top 10 staan de categoriën waarin de gemiddelde Nederlander de grootste impact maakt. Verrassend op nummer 1: spullen! Geen auto’s, vlees of vliegen, maar spullen. Niet alleen elektronica, maar ook je meubels, pannen, kleding, alles wat je meeneemt als je gaat verhuizen heeft ontzettend veel verborgen impact tijdens het productieproces. Vlees is overtuigend tweede.
Voor de onderwerpen eten en drinken, spullen, vervoer en huis presenteert Porcelijn een aantal case studies. Bij elke case studie heeft ze gekeken naar de grondstoffen, de productie, het transport, het gebruik en het wegdoen. Zo blijkt bijvoorbeeld je spijkerbroek zo’n 10.000 liter water gekost te hebben, is je laptop vooral schadelijk door de giftige stoffen die ontstaan bij de mijnbouw en blijken Nederlandse tomaten uit een verwarmde kas minder schadelijk te zijn dan geïmporteerde tomaten uit Spanje en de V.S. Verder is het gasgebruik schadelijker dan het waterverbruik wanneer je doucht.
Ook mijn favoriete onderwerp komt aan bod: vliegen. In de top 10 ‘slechts’ op de 6e plek, maar dit geldt voor de gemiddelde Nederlander. Deze gemiddelde Nederlander schijnt zo’n 4200 km per jaar te vliegen. Een retourje Porto. Vlieg je echter naar Nieuw-Zeeland dan vliegt je impact mee omhoog en wordt deze bijna net zo hoog als die voor spullen. Met die twee lange reizen dit jaar zou mijn staafdiagrammetje hier de pan uit rijzen. Dat lijkt verdacht veel op de uitslag van de test van duurzaamheidinactie.nl.
Uit de cijfers van de gemiddelde Nederlander concludeert Porcelijn dat ons gedrag zo’n vier keer meer impact heeft dan we zien, met name door energieverlies en door schade die we in andere landen aanbrengen door middel van import. Als iedereen ter wereld zou leven als de gemiddelde Nederlander zouden we ook vier keer meer impact maken dan we ons kunnen veroorlooven. Aangezien we nu dus al bijna vier aardes nodig hebben, moet onze impact zeker met driekwart verminderd worden!
Gelukkig geeft Porcelijn ook aanreikingen voor wat er moet gebeuren om onze impact te verkleinen. Ze maakt niet zoveel woorden vuil aan overpopulatie, maar richt zich meer op het verduurzamen van ons gedrag. Want nog grotere schaarste aan water, landbouwgrond en grondstoffen door een nog grotere wereldbevolking mét stijgende welvaart heeft zo’n negatief effect op natuur, klimaat en milieu dat we daarmee uiteindelijk ‘onszelf in de staart bijten’, zoals ze dat noemt. Zowel de overheid als bedijven als consumenten zullen een rol moeten vervullen. Zo kan de overheid wetgeving aanpassen, subsidies regelen en voorlichting geven. Het bedrijfsleven kan hun eigen productieketens verduurzamen, prijzen van de milieuschade doorrekenen waardoor de kosten bij de gebruiker komen te liggen in plaats van bij de maatschappij en, wellicht, voor nieuwe innovaties zorgen. Wat je zelf kunt doen, ligt aan je eigen gedrag. Waar kun je de meeste winst behalen en wat is haalbaar? Kort door de bocht geldt in ieder geval: verspil zo min mogelijk eten, energie en water, woon in een klein en goed geïsoleerd huis, eet lokaal en uit het seizoen, eet geen, weinig of minder dierlijk voedsel, koop zo min mogelijk spullen en wees bereid om de prijs te betalen waarbij je ook voor je schade betaalt.
Porcelijn stelt dat als je hoger scoort op een bepaald onderwerp dat je dat kunt compenseren met een onderwerp waar je (in gelijke mate) lager op scoort. Als je bijvoorbeeld echt niet zonder auto kunt, kun je dat goed maken door minder vlees te eten. Je zou zelfs positieve punten kunnen scoren door zonnepanelen te installeren, je in te zetten voor een groene bedrijfsvoering of door mensen in je omgeving te inspireren.
Dit compenseren klinkt heel positief en hoopvol, maar het zit me niet helemaal lekker. Alsof al je impact ineens een getal is waar je mee kunt goochelen. Het aanschaffen van zo’n zonnepaneel heeft nog steeds een impact tijdens het productieproces. De energie die je ermee opwekt zal wel snel voor een netto positief effect zorgen qua energieverbruik, maar laten we de vervuilende mijnbouw die voor de productie nodig was vooral niet vergeten. Ook zijn energieverbruik, waterverbruik, verbruik van uitputtelijke grondstoffen, vervuiling en voorlichting lastig met elkaar te vergelijken en naar mijn idee niet zomaar tegen elkaar weg te strepen. Zo hebben de plastic verpakkingen van je voedsel en producten blijkbaar helemaal niet zoveel impact volgens de energieberekeningen die voor dit boek gedaan zijn, maar er is nog zoveel onbekend over de schade die plastic in de natuur aan kan richten als het niet goed gerecycled wordt. Het lijkt me sterk dat ik bij meer bezoekers op deze website steeds een beetje verder kan vliegen zonder dat dit schadelijke gevolgen heeft. Tenzij ik iedereen kan inspireren om precies net zoveel kilometers minder te vliegen dan ik (lekker hypocriet) dan wel zelf zou doen, lijkt het me onzinnig om dit tegen elkaar weg te strepen. Elke liter kerosine is niet hernieuwbaar en draagt direct bij aan klimaatverandering, ongeacht hoeveel stukjes ik nog typ. Fossiele energie is per definitie niet duurzaam en is altijd schadelijk ongeacht wat je er tegenover zet.
Al met al is De Verborgen Impact een heel duidelijk, inzichtelijk boek dat makkelijk wegleest. De vrolijk gekleurde figuren maken de boel een beetje vrolijker, terwijl de visualisatie van onze impact juist ook heel overtuigend werkt. Je kunt nog zoveel cijfers horen en lezen, maar zien werkt gewoon beter voor het besef. Ondanks het niet zo’n gezellige onderwerp geeft Porcelijn de indruk dat we samen het verschil kunnen maken. Ze zet je aan het denken over je eigen gedrag en inspireert je om meteen zelf aan de slag te gaan door vooral betere, andere en minder dingen te kopen. Ben je geïnteresseerd in het boek, maar heb je je tijdens het lezen van dit artikel juist voorgenomen om minder spullen te kopen? Kies dan voor anders: het ebook!
Mijn website blijft dus toch ook nog even, want ondanks dat ‘goede daden’ naar mijn idee niet zomaar compenseren voor de slechtere dingen, denk ik wel dat verspreiding van kennis en inspiratie altijd zin heeft. Bovendien moet ik voor deel 3 nog bepalen wat voor mij nu de volgende stappen worden en heb ik een berg aan nieuwe inspiratie opgedaan over dingen die ik zelf nog verder uit wil pluizen.
Lees verder in Duurzaam leven (3/3): Dit ga ik doen!
Banner naar afbeelding uit De Verborgen Impact
Dit denken jullie ervan
Comments are closed.
Leuk om je verhaal te lezen. Ik heb zelf ook over haar boek geschreven. Wad voor mij echt een eye opener! Heel fijn om meer het geheel te gaan bekijken en niet te blijven in klein geneuzel.
Hoi Suzanne, jouw recentie heb ik natuurlijk ook gelezen! Grappig dat er nog zoveel eye openers zijn ook voor mensen die wat meer met duurzaamheid bezig zijn, maar juist daarom moeten we het er over hebben.
Ben je zelf ook aan het rekenen gegaan of is het voor jou wel duidelijk waar je de meeste winst kan behalen? Het vliegdilemma deel ik in ieder geval met je 😉
Na een lovende recensie in de krant stond ik op het punt het boek te kopen, maar toen ik het doorbladerde miste ik de onderbouwing van al die “berekeningen”. Ik verwachtte iets te lezen over joules (calorieën), tonnen CO2, liters water etc. In plaats daarvan moet ik gaan werken met nieuwe eenheden zoals “gemiddeld autoverbruik in Nederland”, “tien keer douchen” of “de impact van een spijkerbroek”. Het is een zinvol boek voor gelovigen, niet voor kritische lezers.
Hoi Piet, bedankt voor je reactie.
Ik denk dat het boek bedoeld is voor het grote publiek en voor de meeste lezers al behoorlijk technisch is. Ik ben wel met je eens hoor, ik had graag wat meer inzicht gehad in wat er precies wel en niet is meegerekend en vooral hoe volstrekt verschillende dingen als CO2-uitstoot, waterverbruik, bodemvervuiling etc allemaal zijn omgerekend naar één maatstap, de ‘milieuimpact’. Er zal zeker een hoop aan te merken zijn op die berekeningen. Ik heb wat dingen proberen na te rekenen over bomen planten ter CO2-compensatie en dat leek niet helemaal consequent te zijn. Toch heb ik er wel vertrouwen in dat, voor zover als het lukte met de tijd en data die beschikbaar was, de meeste berekeningen in ieder geval grofweg de juiste koers aangeven. Het onderzoek is uitgevoerd door CE Delft en Ecofys, twee onafhankelijke partijen met een goede naam.
Uiteindelijk blijft zo’n verhaal altijd een ontzettende vereenvoudiging van de werkelijkheid. Als de wetenschap nog niet eens alles door heeft weten te rekenen, hoe ga je dat dan aan een breed publiek presenteren? Dit boek geeft de grote lijnen aan en dat vind ik meteen ook de kracht van het boek. Ook als de berekeningen niet helemaal kloppen, denk ik denk dat veel mensen ontzettend veel kunnen leren van de onderwerpen die aan bod komen. Al gaat het maar om bewustzijn aanwakkeren. Ik had mijn impact d.m.v. spullen en vliegen nooit eerder zo duidelijk in context gezien. Nu weet ik dat ik daar veel meer winst kan behalen dan door bijvoorbeeld korter te douchen.
Als je het boek alsnog een kans wil geven, wil ik wel met je sparren over de inhoud 😉