Er zijn duizend manieren om je leven wat duurzamer te maken, maar wat is nou eigenlijk precies het probleem en waar kun je het beste eerst mee beginnen? In deze drieluik ga ik op zoek naar mijn eigen ecologische voetafdruk, leer ik meer over mijn (verborgen) impact en zet ik op een rijtje waar ik verder mee aan de slag wil gaan. Doe ook mee om te onderzoeken wat voor jou het beste plan is! Deel 1: Te grote voeten.
De natuur, onze basisbehoeften en het probleem
In ons dagelijks leven thuis, op kantoor, vaak achter de computer, met eindeloos veel elektriciteit uit elke muur en een onuitputtelijke supermarkt om de hoek lijkt de natuur ver van ons af te zijn komen te staan. In werkelijkheid hebben we echter juist alles aan de natuur te danken. Ook nu nog. De natuur levert ons energie uit gas, olie, kolen, zon, water en wind. Ook de katoen in onze kleding is een natuurproduct en de mineralen in je laptop komen uit de aardkorst. Voedsel en water zijn de duidelijkste bronnen die we uit de natuur halen. Een alternatief is er niet. De natuur voorziet ons in onze basisbehoeften. Een vogel bouwt ook een nest van takjes en eet van de insecten of besjes in zijn omgeving. Niet gek dus dat we wat hout kappen en land cultiveren om van te leven.
Het probleem wat nu ontstaan is, door toenemende welvaart én toenemende wereldbevolking, is dat we zoveel uit de natuur halen dat de natuur zich niet goed kan herstellen en ons hierdoor steeds minder kan leveren. Goede landbouwgrond is zo schaars dat er regenwouden gekapt worden om meer akkers aan te kunnen leggen. Maar minder regenwoud betekent ook minder soortenrijkdom en minder CO2 opname. Minder soortenrijkdom heeft weer als gevolg dat bronnen voor voedsel en medicijnen verloren kunnen gaan. Zeeën worden leeggevist, olievoorraden raken op en het klimaat verandert. Allemaal zaken die niet allemaal snel of überhaupt nog terugkeren naar hun oorspronkelijke staat al zouden we het al met rust kunnen laten. Integendeel, dankzij de industriële revolutie leven we nu vooral in het westen in een tijd van overvloed. We zijn gewend om alles overal en altijd te kunnen krijgen, het nieuwste en het beste, het liefst voor een lage prijs.
Maar stel je eens voor hoe je wereld eruit zou zien als binnenkort ook echt alle bossen gekapt zijn, de rivieren vol plastic zitten en de temperatuur 3 graden hoger is. Grote gebieden zullen verwoestijnen, terwijl andere gebieden juist overstromen. In beide gevallen zal het op zijn zachtst gezegd de levensomstandigheden niet verbeteren. Mensen verliezen hun onderdak. Landbouwgrond en leefruimte gaat verloren, mensen lijden honger en trekken naar toch al drukke steden waar de spanning stijgt. Bij het verlies van veel dier- en plantensoorten worden ecosystemen veel eenzijdiger en daarmee kwetsbaarder. Zoveel verlies van biodiversiteit als klimaatverandering zal ernstige gevolgen hebben voor de landbouw.
Precies die basisbehoeften waarvoor we de natuur in eerste instantie gebruikten komen in gevaar, zodra de natuur te erg wordt aangetast. De aarde kan onze groeiende vraag op deze manier niet langer aan en daarom zullen we duurzaam moeten gaan leven. In balans met de natuur. Zorg voor natuur, milieu en klimaat wordt vaak nog gezien als een linkse hobby. Iets voor erbij. Alsof een beter milieu een soort luxe extraatje is dat van ondergeschikt belang is. Maar aantasting van de natuur is vooral een gevaar voor onszelf. Dus als iemand ooit roept dat die gekke hippies de wereld willen redden, bedenk dan dat het eigenlijk gaat om het veiligstellen van de basisbehoeften (en hopelijk iets meer luxe dan dat) in een gebalanceerde wereld voor onszelf en onze hopelijk niet al te grote toekomstige generaties.
Ecologische voetafdruk
Om te bepalen wat we kunnen en móeten doen, moeten we eerst vaststellen waar het misgaat. Met name in het rijke westen leven op te grote voet en dat is uit te drukken in een zogenaamde ecologische voetafdruk. Zo’n voetafdruk geeft aan hoeveel aardoppervlakte er nodig is om in jouw voedsel- en energiebehoefte te voorzien. Hij wordt dus ook berekend op basis van met name energieverbruik, woonsituatie, vervoer en voeding. Voor elke aardbewoner zou er gemiddeld 1,8 hectare beschikbaar zijn, maar volgens het Global Footprint Network gebruiken we gemiddeld anderhalf keer zoveel. We zouden dus eigenlijk ook anderhalve aarde nodig hebben om evenveel te kunnen blijven eten, autorijden, verwarmen enzovoorts. Maar het probleem is groter. De voetafdruk van rijkere landen is ontzettend veel groter dan dat van armere landen. Zo gebruikt de gemiddelde Indiër slechts 0,9 hectare, maar gebruikt een inwoner van Koeweit met haar olie, dikke auto’s en airconditioners maar liefst meer dan 10 hectare. Als wereldwijd de welvaart stijgt, zal er overal, en dus ook in de armere landen, nog meer geconsumeerd worden en hebben we al snel vier aardes nodig.
De gemiddelde Nederlander heeft een ecologische voetafdruk van 6,3 hectare. Maar behalve verschillen tussen verschillende landen, kunnen er ook grote verschillen zijn tussen individuen. Om te achterhalen hoeveel te groot mijn ‘voet’ is, heb ik mijn ecologische voetafdruk laten uitrekenen via een aantal verschillende websites. Bij mijn antwoorden ben ik uitgegaan van het gehele lopende kalenderjaar inclusief een overwegend vegetarisch dieet maar ook twee veel te verre vliegvakanties.
De website voetafdruk.nl is van de hand van de Nationale Jeugdraad en lijkt dan ook nogal gericht op kinderen. In slechts 12 vragen geef je aan hoeveel bakjes yoghurt je eet, hoe vaak je met het vliegtuig op vakantie gaat en hoeveel uur je dagelijks je computer of smartphone gebruikt. Ik vraag me af hoe ze hun berekeningen doen, want het gebruik van auto en trein wordt op één hoop gegooid en het nuttigen van een diepvriesmaaltijd en eten uit blik ook. Hoe dan ook kom ik uit op een voetafdruk van 5,25 hectare. Volgens de website meer dan het Nederlands gemiddelde, maar volgens het laatste rapport van het Global Footprint Network juist iets minder. Naar verwachting natuurlijk wel royaal boven die 1,8 hectare.
Het Wereldnatuurfonds heeft de voetafdruktest. In 23 vragen verdeeld in de thema’s wonen, voeding, lifestyle en vervoer en vakantie geef je aan hoe je leeft. Het valt me op dat een aantal vragen ook gaan over hoe je ergens over denkt, maar de bijbehorende antwoorden lijken me erg moeilijk om te zetten in een voetafdruk. Soms wilde ik bij zulke vragen ook meerdere antwoorden geven. Uitslag: 5,3 hectare. De 3 aardbollen symboliseren de bronnen die nodig zijn als iedereen leeft zoals ik. Bij de uitslag staat ook per categorie aangegeven voor welk percentage deze meetelt in je eindscore. Ondanks meerdere vliegreizen buiten Europa scoor ik lager in de categorie reizen dan voor voedsel dat bestaat uit een bijna vleesloos dieet. Kun je dan toch beter ver vliegen dan dagelijks zuivel eten? Dat zal toch zeker niet? En scoort wonen altijd veel lager dan voeding als je niet in een lek mandje woont?
Voetafdruknederland.nl heeft een test ontwikkeld per provincie, dus ik maak die van Utrecht. In 48 vragen komen ook koffie, alcohol en het weggooien van voedsel aan bod. Ook vragen ze naar hoeveelheden en kilometers, waardoor ik het idee heb dat ze veel nauwkeurigere berekeningen kunnen maken dan de eerder genoemde tests. Bij de uitslag zie je ook per categorie hoe je scoort ten opzichte van het Nederlands gemiddelde. Vreemd genoeg komt het totaal van de scores per catergorie niet overeen met de gegeven eindscore van 4,63 hectare. Het lijkt erop dat ze er nog zo’n 1.15 hectare bij optellen, wellicht voor onbehandelde onderwerpen zoals verlichting van openbare ruimtes of waterzuivering. In de categoriën vervoer, kleding, woning, elektriciteit en verwarming, afval en goederen scoor ik ruim onder het Nederlands gemiddelde. Qua voeding ook nog aardig wat onder het gemiddelde. Met die twee verre vliegreizen verbaast het me niet dat ik op reizen enorm hoog scoor. Maar liefst 1,62 hectare ten opzichte van 0,29 gemiddeld!
Ondanks dat de test van Duurzaamheidinactie.nl weer wat minder vragen heeft, denk ik dat deze het meest nauwkeurig is wat betreft mijn reisgedrag. In 26 vragen wordt ook weer naar specifieke hoeveelheden en afstanden gevraagd, maar ook of je voedsel biologisch is en met hoeveel mensen je je auto deelt. Dit is de enige test waar je het aantal vliegkilometers in kan vullen. En wat blijkt? Al zou ik nul komma niks eten, stoken en kopen, staan die vluchten op zich al gelijk aan meer hectares dan de hele met olie, airco’s, dure spullen en dikke auto’s doordrenkte levensstijl van die Koeweiti! Ruim 12 hectare. Yikes!
Voor mijn eigen gemoedsrust vul ik de testen ook nog in eens met één verre vliegreis. Want hoewel ik absoluut vaak verre reizen maak, is dit jaar niet bepaald representatief voor mij gemiddelde vlieggedrag. De test van het Wereldnatuurfonds geeft nu een totale ecologische voetafdruk 4,3 in plaats van 5,3 hectare. Bij voetafdruknederland.nl scoor ik nu 0,9 in plaats van 1,62 hectare in de categorie vakantie. Het resultaat bij duurzaamheidinactie.nl laat nu zien dat ik voor mobiliteit nu nog ruim 5 hectare gebruik in plaats van 12.
Behalve dat het zo wel heel duidelijk wordt dat vliegen een enorme impact heeft, vraag ik me af hoe deze tests in elkaar zitten. Zo vind ik het nogal opmerkelijk dat mijn energieverbruik tussen tests varieert van 0,04 tot 0,47 hectare. Ondanks de mysterieuze ophoging van 1.15 hectare bij voetafdruknederland.nl lijken de scores daar wat laag uit te vallen, zeker wanneer ik een enkele verre reis invoer. Hoe worden de antwoorden omgezet in hectares? Hoe verhoudt een kilometer autorijden zich tot het eten van een exotische vrucht? En hoe wordt onze milieubelasting via kleding, afval of andere onderwerpen die niet in de vragen terugkomen meegenomen in de berekeningen?
Hieronder de uitslagen van de twee laatstgenoemde testen. Gem_NL is het gebruik van de gemiddelde Nederlander volgens voetafdruknederland.nl. VadNL_2 en VadNL_1 is mijn geschatte afdruk volgens de test van voetafdruknederland.nl met respectievelijk 2 en 1 verre reis. DIA_2 en DIA_1 is mijn geschatte afdruk volgens de test van duurzaamheidinactie.nl met respectievelijk 2 en 1 verre reis.
De totale afdruk en de verdeling per onderdeel per test. Hier kun je duidelijk zien dat de test van duurzaamheidinactie.nl veel sterker reageert op (vakantie)vervoer en dit het belangrijkste onderdeel is in de totaalscore.
Andere weergave van dezelfde data als hierboven. Door de kwadratische y-as zijn de kleinere onderdelen beter te vergelijken. Zo is te zien dat bij het invullen van gelijke informatie de scores van woning en energie bij de twee testen anders uitvallen
Lees verder in Duurzaam leven (2/3): Verborgen impact
