Drie grote bedreigingen voor onze oceanen en wat jij eraan kan doen

Overbevissing, plasticvervuiling en klimaatverandering zijn drie grote bedreigingen voor onze oceanen. Omdat de oceanen van levensbelang zijn, heb ik op een rijtje gezet wat we kunnen doen om deze bedreigingen te beperken.

Het belang van oceanen

Ik vind oceanen ontzettend fascinerend. Zijn onvoorstelbaar groot, mysterieus, woest en eigenlijk ook wel wat afschrikwekkend. Tegelijkertijd trekken ze ons enorm aan. Van een lange strandwandeling of simpelweg een beetje naar de golven staren worden de meesten van ons spontaan gelukkig.

De oceanen hebben ons dan ook veel te bieden. In de eerste plaats natuurlijk voedsel, maar ook water om te wassen en verkoelen. We gebruiken de golven om onszelf en goederen erover te transporteren en we hebben tientallen manieren verzonnen om ons in en op de zee te vermaken.

Niet altijd even zichtbaar maar zeker zo cruciaal is de wisselwerking tussen oceanen en ons klimaat. Dankzij oceaanstromen worden warmte en regen getransporteerd. Oceanen vormen een soort buffer door warmte en CO₂ op te nemen bij een overschot in de atmosfeer en dit juist weer los te laten wanneer er minder van is.

Je zal het in het dagelijks leven meestal niet merken, maar we zijn op vele manieren afhankelijk van onze oceanen. Ondanks dat ze niet zomaar zullen verdwijnen, worden ze op een paar vlakken wel ernstig bedreigd.

1. Overbevissing

Misschien juist omdat die oceanen zo onoverzichtelijk groot en diep zijn, is het haast niet voor te stellen dat we er zoveel uitgevist hebben dat steeds meer visbestanden onder druk staan. Vooral veel soorten roofvissen worden inmiddels in hun bestaan bedreigd. Over precieze getallen bestaat discussie, maar het staat vast dat voortzetting van de huidige manier van visvangst onhoudbaar is.

Het behoud van grote aantallen soorten en individuen is uiteindelijk van belang voor alle soorten en onze eigen voedselvoorziening. Doordat vissen elkaar eten, houden ze een divers ecosysteem in stand waar bijvoorbeeld ook koralen, algen en krill deel van uitmaken. Als we door intense overbevissing uiteindelijk nog maar een paar soorten overhouden, is een visbestand veel kwetsbaarder voor ziektes en kan het zich minder goed aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering.

Gelukkig kunnen veel vissoorten zich goed herstellen. Dan moet de overbevissing wel eerst tot een halt geroepen worden, want momenteel halen we meer vis uit de zee dan er aangevuld wordt. Een goed herstel zal ertoe kunnen leiden dat we op een duurzame manier uiteindelijk juist weer méér vis uit zee kunnen halen. Win-win!

Wat kunnen we doen?

Geen of minder vis eten is de meest voordehandliggende manier om de overbevissing te beperken. Laat de vis die wel gegeten kan worden aan de mensen in gebieden waar weinig ander voedzaam (en betaalbaar) voedsel voorhanden is.

Wil je toch vis eten? Let er dan op welke soorten je eet, waar deze vandaan komen en of deze ‘duurzaam’ gevangen zijn. Raadpleeg hiervoor de VISwijzer. Hiermee kun je achterhalen welke vis overbevist wordt of duurzaam gekweekt wordt. Zo is het bijvoorbeeld makkelijk te achterhalen dat je beter MSC-gekeurde handlijngevangen makreel uit de Atlantische oceaan kan kopen dan makreel uit de Middellandse Zee.

Het MSC-keurmerk is overigens van toepassing op wilde vis en het ASC-keurmerk op gekweekte vis. Vis met een keurmerk is altijd een betere optie dan zonder keurmerk, maar schroom vooral niet om kritisch te blijven. Gekweekte grote roofvissen krijgen bijvoorbeeld zoveel vismeel of soja gevoerd dat je je kunt afvragen of dat überhaupt op een duurzame manier kan.

2. Plasticvervuiling

Enorme hoeveelheden plastic worden in de oceanen geloosd. Soms direct, maar nog veel vaker met een omweg via de straten, riolen en rivieren. Grote stukken plastic breken af tot kleinere stukjes. Dieren raken erin verstrikt, stikken erin of verhongeren doordat ze er hun maag mee gevuld hebben.

Met name aan de allerkleinste stukjes plastic hechten schadelijke stoffen en worden deze opgenomen door algen, vissen en andere zeedieren. Zowel de plastics zelf als de aangehechte schadelijke stoffen brengen schade toe aan de gezondheid van de gastheer en via jouw duurzaam gevangen visje ook aan jezelf.

Hieronder drie manieren waarop plastic in de zee belandt en wat wij er aan kunnen doen.

Microbeads

Hier en daar worden ze gelukkig al verboden, maar er wordt nog veel cosmetica verkocht waar ze in zitten. Microbeads zijn kleine stukjes plastic die vaak aan producten toegevoegd worden voor het scrubbende of polijstende effect. De plastic bolletjes zijn lekker goedkoop in de productie, maar belanden via onze afvoerputjes in het riool. Omdat ze te klein zijn om uit het water gefilterd te worden, komen ze uiteindelijk ook in de oceanen terecht.

Voorkomen is gelukkig eenvoudig. Check je cosmetische producten met de app van Beat the Microbead of zoek op het etiket naar te vermijden ingrediënten als polyethylene (PE), polypropylene (PP), polyethylene terephthalate (PET), polymethyl methacrylate (PMMA) en nylon (PA). Er zijn plasticvrije alternatieven in overvloed, dus daar hoef je het niet voor te laten.

Plastic vezels

Ook via je wasmachine belanden er stukjes plastic in het riool. Dit keer gaat het om vezels die loslaten van je synthetische kleding. Ook via de lucht worden deze vezels verspreid en via rivieren uiteindelijk naar de oceanen getransporteerd.

Om het ontstaan van die plastic vezels te voorkomen, zouden we alle synthetische stoffen moeten vermijden. De unieke eigenschappen van synthetische stoffen maken dit echter wel behoorlijk lastig. Zie jij je al voor je in een panty van hennep of bikini van wol?

Ook als je andere duurzaamheidsaspecten in je overwegingen meeneemt, is het niet eenvoudig. Katoen is namelijk recordhouder in pesticiden- en watergebruik en wol gaat weer gepaard met dierenleed en CO₂-uitstoot.

We kunnen wel bewuster kiezen voor bepaalde stoffen voor bepaalde toepassingen. Als we dan toch synthetische stoffen willen gebruiken, kunnen we beter kiezen voor gerecycled materiaal, zodat er geen nieuwe aardolie voor nodig is. Om het loskomen van de plastic vezels te beperken moeten we synthetische stoffen vooral véél minder vaak gaan wassen en de vezels die toch nog vrijkomen opvangen met een Guppy Friend.

Afvallozing

Op zee wordt veel afval geloosd. Zo gooien sommige vissers hun kapotte netten gewoon overboord. Maar uit het zicht is helaas niet uit het systeem. Tijdens het schoonmaken van stranden zijn de stukjes aangespoelde visnetten eerder regel dan uitzondering. Dit geeft een idee van hoeveel zogenaamde spooknetten er nog in de oceanen rondslingeren.

Maar nog veel meer afval komt van land en belandt in zee via wind en rivieren. Vooral in ontwikkelingslanden zie je grote afvalbergen en opgehoopt plastic in baaien en op stranden. Bij gebrek aan afvalverwerking komt een groot deel van dit afval in zee terecht.

In Nederland denk je misschien eerder aan de troep die mensen op het strand achterlaten na een warme dag aan zee, maar onderschat zeker het effect van zwerfafval niet. Afval dat ver van zee in het milieu belandt, waait of spoelt het riool in en komt alsnog in de oceanen terecht.

De kans dat jij visnetten dumpt, lijkt me niet zo groot en als je dit leest, verwacht ik ook niet dat je afval op straat gooit. Wel kun je eventueel nog wat extra doen door zwerfafval op te ruimen.

De hoeveelheid zwerfafval zal bovendien fors afnemen als er ook statiegeld ingevoerd wordt op kleine PET-flesjes en blikjes. Steun The Plastic Soup Surfer en de Zwerfinator in hun missie vóór statiegeld en tégen zwerfafval.

3. Zeespiegelstijging, opwarming en verzuring

Zeespiegelstijging, opwarming en verzuring zijn allemaal gevolgen van klimaatverandering. Door zeespiegelstijging moeten nu al mensen hun huis verlaten en worden stukken landbouwgrond zo zout dat het niet meer bruikbaar is. Door opwarming ontstaat extremer weer met droogte in sommige gebieden en stormen en overstromingen in andere. Zeedieren verdwijnen of migreren naar andere gebieden waar ze andere soorten kunnen verdringen.

Door de toegenomen hoeveelheid CO₂ in de atmosfeer, lost er ook steeds meer op in de oceanen. Zonder oceanen was het nu al veel warmer geweest op aarde. De CO₂ in de oceanen maakt het water zuurder. Het wordt een soort megagrote sloot met cola. Onder andere koralen, schaaldieren en bepaalde algen kunnen hierdoor steeds moeilijker hun kalkskelet opbouwen. Die koralen vormen de basis van complexe ecosystemen – een soort onderzeese regenwouden – waar vele soorten van afhankelijk zijn. Door oceaanverzuring komen al deze soorten in gevaar.

Alle bovenstaande problemen komen voort uit de toegenomen hoeveelheid CO₂ in de atmosfeer. Daar hadden we inderdaad altijd al wat van en dat is ook noodzakelijk om de temperaturen een beetje aangenaam te houden. Het probleem is dat we te snel en teveel CO₂ de lucht in pompen.

Om onze uitstoot te beperken moeten we vooral minder (fossiele) energie gebruiken. Direct door minder te stoken, beter te isoleren en minder te vliegen en rijden. Lees hier nog andere manieren om relatief eenvoudig energie te besparen. Indirect kun je waarschijnlijk nog veel meer energie besparen door minder spullen te kopen en minder vlees te eten. Koop alleen spullen die tot een forse energiebesparing leiden, zoals een nieuwe koelkast of een LED-lamp.

Deze oplossingen vergen wel wat moeite. Een warmetruiendag is wat mij betreft wat eenvoudiger dan minder vlees eten, maar doe vooral wat je kan.

Wil je zo min mogelijk moeite doen maar wel helpen om de koraalriffen te redden, zorg dan in ieder geval dat je geld naar een duurzame bank en energieleverancier gaat. Zo voorkom je dat daar mee geïnvesteerd wordt in de winning van nog meer fossiele brandstoffen en juist wordt geïnvesteerd in duurzame energie. Overstappen is een eitje, dat beloof ik je.