Alles over CO₂-compensatie

Hoe werkt CO₂-compensatie? Op welke manier kun je het doen en heeft het eigenlijk wel zin? In dit artikel lees je er alles over.

Toen ik er bijna twee jaar geleden achter kwam in welke mate mijn vlieggedrag bijdroeg aan mijn milieuimpact, ging ik op zoek naar manieren waarop vliegreizen nog wel te verantwoorden waren. De eerste kandidaat was CO₂-compensatie.

In een uitgebreide serie aan blogs probeerde ik te ontdekken hoe CO₂-compensatie werkt, welke opties er zijn met bijbehorende voor- en nadelen, en of die hele CO₂-compensatie überhaupt wel zin heeft. Bij dezen een uitgebreid overzicht van wat ik daarover geleerd heb.

Wat is CO₂-compensatie?

Bij vrijwel alles wat we doen, veroorzaken we uitstoot van CO₂, oftewel koolstofdioxide. Soms gebeurt dit direct, bijvoorbeeld door het stoken van gas voor je verwarming of verbranding van benzine in je auto. Vaker nog gebeurt dit indirect, verborgen, als je spullen koopt en simpelweg eet en woont. De uitstoot is dan namelijk al veroorzaakt tijdens de productie en het transport van die spullen, je voedsel en je huis.

Bij CO₂-compensatie probeer je een specifiek deel van de uitstoot die je op de ene manier veroorzaakt hebt op een andere manier tegemoet te komen. Dit kan op twee manieren: door uitstoot ergens anders op de wereld te beperken en voorkomen of door CO₂ opnieuw op te laten nemen. Hierover meer als ik terugkom op manieren om te compenseren.

CO₂-compensatie wordt meestal uitgevoerd om vliegreizen of ander vervoer te compenseren, maar het is eigenlijk geschikt voor alles waarbij je direct of indirect uitstoot veroorzaakt. Of en in welke mate een consument of bedrijf compenseert is geheel vrijwillig.

Waarom is compensatie belangrijk?

CO₂ is een gas dat vrijkomt bij verbranding van fossiele brandstoffen. Deze fossiele brandstoffen hebben zich in honderden miljoenen jaren gevormd, maar nu verbranden we alles in rap tempo. De toename van CO₂ in de atmosfeer zorgt ervoor dat de aarde haar warmte steeds minder goed kwijt kan. Het gas zorgt dus voor een versterkt broeikaseffect.

Om ervoor te zorgen dat de temperaturen niet te hoog oplopen, de zeespiegel te veel stijgt en neerslagpatronen veranderen – met alle gevolgen van dien – moet we er in de eerste plaats voor zorgen dat we onze huidige uitstoot drastisch verminderen. Hiervoor moeten we bijvoorbeeld onze huizen beter isoleren, minder spullen kopen en minder vlees eten, maar daarnaast vooral zo snel mogelijk geheel overstappen van fossiele energie naar hernieuwbare energie.

Zo’n overstap naar hernieuwbare energie heeft echter tijd nodig. Om onszelf een beetje extra tijd te geven, kan CO₂-compensatie een rol spelen. Door uitstoot te voorkomen en door eerder uitgestoten CO₂ opnieuw op te laten nemen.

Op welke manieren kun je compenseren?

Je kan je CO₂-uitstoot compenseren door uitstoot ergens anders op de wereld te beperken en voorkomen of door CO₂ opnieuw op te laten nemen. Beide manier kennen elk weer verschillende methodes en organisaties die dat uitvoeren.

CO₂ opnieuw op laten nemen

De meest bekende vorm van CO₂-compensatie is het planten van bomen. Het concept is eenvoudig: je doneert geld, van het geld worden bomen geplant en die bomen nemen tijdens hun groei CO₂ op. Voorwaarde hiervoor is wel dat de bomen blijven bestaan, zodat de CO₂ niet opnieuw vrijkomt. Bij een organisatie als Trees for All heb je middels een keurmerk garantie dat je geld daadwerkelijk goed besteed wordt en de bossen goed beheer worden.

Lees meer over CO₂-compensatie door middel van bomen aanplanten in CO₂-compensatie (2/7): Door de bomen het bos niet meer zien.

Een ongebruikelijkere manier om CO₂ uit de atmosfeer te halen, is door het te laten reageren met een specifiek mineraal: olivijn. Als dit mineraal onder invloed van wind, water en temperatuur langzaam verweert, bindt het CO₂ aan zich. Het resulterende carbonaat spoelt uit naar de zee waar organismen het vastleggen in hun kalkskeletjes. Deze methode, zoals aangeboden door greenSand, is relatief goedkoop, maar ook behoorlijk langzaam.

De meest omstreden manier om eerder uitgestoten CO₂ uit de atmosfeer te halen is Carbon Capture and Storage (CSS). Hierbij wordt CO₂ onder hoge druk terug in lege olie- en gasvelden gepompt. Het is een extreem dure en niet geheel risicovrije poging om grootschalige uitstoot terug te draaien. Overheden en bedrijven experimenteren ermee, maar voor particulieren is het geen toegankelijke manier om te compenseren.

Lees meer over olivijn en CSS in CO₂-compensatie (5/7): Zand erover.

CO₂-uitstoot beperken en voorkomen

Bij erkende partijen als GreenSeat en het FairClimateFund kun je je CO₂-uitstoot compenseren door te investeren in verschillende klimaatprojecten. Deze projecten zijn erop gericht om armere mensen in voornamelijk Afrika en Azië te voorzien van efficiëntere houtovens, biogasinstallaties of windmolens. In gebieden waar nu nog veel kolen en hout gestookt worden, is het relatief eenvoudig en goedkoop om de huidige uitstoot – of toekomstige uitstoot zoals voorspeld op basis van de groeiende vraag naar energie – daar te verkleinen. Bijkomend voordeel is dat de klimaatprojecten meestal ook grote medische en economische voordelen met zich meebrengen.

Dat er toch ook nog wat kanttekeningen te plaatsen zijn bij dergelijke klimaatprojecten lees je in CO₂-compensatie (4/7): Klimaatprojecten in ontwikkelingslanden.

Bomen aanplanten spreekt wel ontzettend tot de verbeelding, maar als er iedere seconde wereldwijd veel meer bos verdwijnt dan we kunnen aanplanten, is het eigenlijk veel logischer om bestaande bossen te beschermen of te herstellen. Cool Earth doet dat eerste, Justdiggit dat tweede. Bescherming van bestaande bossen zorgt niet voor meer opname van CO₂, maar voorkomt wel dat het uitgestoten wordt bij de kap van zo’n bos. Daarnaast blijven kostbare planten- en diersoorten bewaard en kan de lokale bevolking blijven profiteren van alles wat de bossen ze levert. Bij het herstel van natuurgebieden wordt er wel CO₂ vastgelegd, maar met name in de droge gebieden waar Justdiggit te werk gaat, wordt zo’n gebied ook veel leefbaarder.

Lees meer over het beschermen en herstellen van bebossing in en CO₂-compensatie (3/7): Bomen tegen ontbossing en droogte.

Tenslotte een laatste, vrij abstracte en risicovolle, maar potentieel zeer effectieve manier van CO₂-compensatie: de emissierechtenhandel. In het kort houdt deze handel in dat er in Europa een beperkt aantal rechten wordt uitgedeeld aan grote bedrijven die veel CO₂ uitstoten. Wanneer een bedrijf een ton CO₂ uitgestoten heeft, moet het een emissierecht inleveren. Als een bedrijf rechten overhoudt of juist tekort komt, kunnen deze onderling verhandeld worden. Het aantal rechten zal in de loop der tijd langzaam afgebouwd worden, zodat afgedwongen wordt dat de uitstoot van die bedrijven ook afneemt. Via Carbonkiller kun je als particulier zelf zo’n emissierecht kopen en laten vernietigen. Hierdoor kunnen bedrijven die ton CO₂ niet meer uitstoten.

Hoe de emissierechtenhandel werkt en wat de nadelen en die risico’s dan precies zijn, lees je in CO2-compensatie (6/7): De emissierechtenhandel.

Bij welke organisatie kan ik het beste compenseren?

Er zijn veel soorten manieren om je CO₂ te laten compenseren en elk heeft zo zijn voor- en nadelen. Maar alle hierboven genoemde organisaties verrichten volgens mij in principe hartstikke zinvol werk. Zeker als een organisatie voorzien is van een Gold Standard of Verified Carbon Standard, kun je er wel van op aan dat je geld goed besteed wordt.

Ik kan je niet zeggen welke organisatie beter is dan de ander, dus kies er maar gewoon eentje met het idee dat het hoe dan ook al beter is dan niet compenseren. Als je niet kan kiezen, kun je ook altijd nog je inzet verspreiden.

Wat en hoeveel kan ik compenseren?

Een aantal van de bovengenoemde organisaties richten zich vooral op het compenseren van de directe uitstoot die je met een reis of je jaarlijkse energieverbruik hebt gemaakt. Op hun website kun je invullen hoeveel kilometer je af hebt gelegd en met welk vervoersmiddel of wat je stroom- en gasverbruik was. De hoeveelheid CO₂ die je daarvoor zou moeten compenseren wordt dan vanzelf uitgerekend.

Ter indicatie: bij het elektriciteitsverbruik van 3000 kWh en gasverbruik van 1500 m³ van een gemiddeld huishouden, komt dit volgens FairClimateFund neer op ruim 4 ton CO₂. Volgens Trees for All veroorzaakt een autoreis naar Rome en terug een uitstoot van ongeveer 0,6 ton CO₂, terwijl een vliegreis naar Australië 5,4 ton CO₂-uitstoot veroorzaakt.

Maar in plaats van alleen te compenseren voor zoiets specifieks zoals vervoer of brandstof, kun je ook je gehele jaarlijkse CO₂-uitstoot kunnen compenseren. Dus inclusief je indirecte uitstoot door voedsel, spullen en wonen. Die is immers ook nog eens veel groter en niet geheel te vermijden, omdat we nou eenmaal moeten eten. Voor een gemiddeld Nederlands huishouden komt die totale uitstoot neer 23 ton CO₂, grofweg 10 ton per persoon. Of reken het uit via deze test van Milieu Centraal.

Als je helemaal out of the box wil denken, kun je natuurlijk ook gewoon compenseren voor andere mensen, bedrijven of landen, met terugwerkende kracht of alvast voor de toekomst. Of gewoon met zoveel geld als je kunt missen. Zo heb ik eens bomen cadeau gekregen en cadeau gedaan, en in één keer al mijn vliegreizen gecompenseerd via de emissierechtenhandel.

Hoeveel kost het om te compenseren?

De kosten voor CO₂-compensatie zijn eigenlijk veel te laag. Als we de wereldwijde uitstoot willen inperken, moet het eigenlijk een hoop geld gaan kosten om CO₂ te mogen uitstoten.

Het goede nieuws voor ons is wel dat we voor een schijntje onze eigen uitstoot kunnen compenseren. Gemiddeld kost het tussen de vijf en tien euro per ton CO₂, maar de prijzen variëren wel wat door de tijd en per organisatie.

Als je voor een veelvoud geld kan uitgeven aan autokilometers, vlees, vliegreizen en spullen, zou die relatief goedkope compensatie er ook nog wel vanaf moeten kunnen.

Heeft CO₂-compensatie wel zin?

Ja en nee. Heb je even?

Ja, want als je bij een erkende organisatie compenseert, doet het daadwerkelijk iets. Zeker bij organisaties die voorzien zijn van een erkend keurmerk kun je ervan op aan dat je geld goed terecht komt. Er wordt echt CO₂opnieuw opgenomen of CO₂-uitstoot beperkt of voorkomen. Bovendien hebben de compensatieprojecten vaak ook zeer gunstige bijeffecten voor de lokale bevolking. Voor sommige organisaties is dat zelfs een belangrijker doel dan CO₂-compensatie.

Nee, want jouw CO₂-uitstoot heeft nog steeds plaatsgevonden. Die fossiele brandstof die we zo dringend in de grond moeten laten zitten, is alsnog vrijgekomen en veroorzaakt klimaatverandering.

Ja, want de beperking van de CO₂-uitstoot in armere landen zorgt wel dat we iets meer tijd krijgen om onze eigen uitstoot verder in te perken.

Nee, want compensatie wordt nog te vaak gebruikt als een excuus om vooral door te gaan met uit te stoten. We blijven vliegen en stoken, omdat we denken dat we het kunnen compenseren, waardoor een echte oplossing uitgesteld wordt.

Nee, want we compenseren nu voornamelijk voor zaken als vervoer en energieverbruik. Dat is logisch, want die zorgen heel direct voor relatief erg veel uitstoot, waardoor mensen eerder begrijpen dat je hiervoor kunt compenseren dan voor het kopen van spullen. Maar dit zijn juist bij uitstek dingen waarop we drastisch kunnen en moeten bezuinigen in plaats van blijven doorgaan en dat compenseren. We zouden compensatie eigenlijk voornamelijk moeten inzetten om datgene te compenseren waarvoor we momenteel niet onder CO₂-uitstoot uitkomen: wonen, plantaardige voeding, water en andere basisbehoeften.

Nee, want CO₂-compensatie is vrijwillig en wordt daardoor alleen door idealistische consumenten en bedrijven gedaan. De meest vervuilende bedrijven betalen niet voor de schade die ze aanrichten, terwijl deze oneindig veel groter is dan die van jou en mij. Via de emissierechtenhandel bemoeien overheden zich er inmiddels enigszins mee, maar dat is voorlopig niet voldoende. Een CO₂-belasting voor bedrijven zou wellicht veel effectiever zijn.

Nee, want bij CO₂-compensatie compenseer je alleen voor CO₂. Bij de productie van een nieuwe smartphone is niet alleen CO₂ vrijgekomen, maar kwam er ook schadelijke mijnbouw aan te pas en is de kans enorm dat de arbeidsomstandigheden niet al te pluis waren. Een vliegreis veroorzaakt behalve CO₂-uitstoot ook fijnstof, lawaai en andere overlast. Met CO₂-compensatie neem je de impact van al die andere factoren niet weg.

Nee, want we kunnen niet alles blijven compenseren. Er is niet eindeloos veel land om maar bomen te blijven planten. We kunnen niet blijven vliegen als straks alle derdewereldlanden zijn voorzien van hernieuwbare energie. Kolencentrales kunnen niet blijven stoken als we ons landje niet onder water willen zien stromen.

En nee, want CO₂-compensatie is geen oplossing. Uiteindelijk is het toch echt het belangrijkst om onze wereldwijde uitstoot overal zo snel mogelijk te doen afnemen. Niet een beetje minder, maar naar nul. Daarvoor hebben we niet veel tijd meer, terwijl intussen de uitstoot alleen nog maar toe blijft nemen.

Dus gaan we compenseren of niet?

Ja! Ondanks dat compensatie eigenlijk slechts een soort lapmiddel is, denk ik dat het absoluut zin heeft om toch te compenseren.

Ik wil je eerst nogmaals op het hart drukken dat onze prioriteit zou moeten zijn om onze uitstoot als de sodemieter af te bouwen. Deze moet echt zo snel mogelijk volledig naar nul moet en het liefst ook nog omgezet worden naar netto CO₂-opname. Overheden zullen moeten helpen bij het isoleren en van het gas af halen van onze huizen en bij het opleggen van limieten of CO₂-prijzen voor bedrijven. Zelf kunnen we onze uitstoot flink verminderen door te leven met minder spullen, minder vlees, minder auto, minder vliegen en minder luxe, maar met meer plantaardig voedsel, tweedehands, gezondheid, ervaringen, tijd en geld.

Technisch gezien zouden we best per direct kunnen stoppen met nieuwe spullen kopen, maar voor ingewikkeldere zaken zoals het overstappen naar een energienetwerk dat volledig en goed functioneert op hernieuwbare energie, is nog wel even tijd nodig. Om daar tijd voor te winnen, heeft CO₂-compensatie wel zin. En intussen kunnen armere mensen daar meteen van profiteren.

Als we de uitstoot beperkt hebben van alles waar we op kunnen bezuinigen of waar schone alternatieven voor zijn, kunnen we nog blijven compenseren voor de CO₂-uitstoot waar we niet onderuit komen, voor onze basisbehoeften. Tenslotte kunnen we nog compenseren om het teveel aan CO₂ dat momenteel al in de atmosfeer is er voor een deel weer vast te leggen. Want zelfs als we per direct volledig zouden stoppen met het uitstoten van CO₂, blijft de temperatuur op aarde nog een tijdje toenemen.

Kortom, ja, compenseer! Maar probeer wel altijd eerst elke uitstoot zoveel mogelijk te voorkomen. Compenseer vooral als je die vliegreis toch zo nodig moet maken, maar compenseer het liefst voor álle uitstoot die je direct en indirect veroorzaakt. Voor de kosten hoef je het niet te laten.